Καίσαρ, Γάιος Ιούλιος

(Gaius Julius Caesar, Ρώμη 100 – 44 π.Χ.). Ρωμαίος στρατηγός, πολιτικός, συγγραφέας και δικτάτορας της Ρώμης. Καταγόταν από το Ιούλιο γένος. Από τον θείο του, Μάριο, προσηλυτίστηκε στο πολιτικό στρατόπεδο των πληβείων. Η τοποθέτησή του στο πλευρό των λαϊκών (populares) και εναντίον των αριστοκρατικών (optimates) προκάλεσε την εξορία του από τον Σύλλα, προτού καν συμπληρώσει το 20ό έτος της ηλικίας του. Επιστρέφοντας από την Ανατολή, όταν πέθανε ο δικτάτορας, κατόρθωσε χάρη στην ευφυΐα του να ανέλθει όλες τις βαθμίδες μιας αληθινά θριαμβευτικής σταδιοδρομίας. Ύστερα από επίμονο αλλά μάταιο αγώνα για τη δικαστική δίωξη του ανθύπατου Ντολαμπέλα, ο Κ. πήγε στη Ρόδο για να σπουδάσει ρητορική. Το 69 έγινε ταμίας (quaestor), το 65 αγορανόμος (aedilis curulis), το 63 μέγιστος αρχιερέας (pontifex maximus) και το 62 πραίτορας. Με την πολιτική του, που ευνοούσε τους πληβείους, απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα (ορισμένοι ιστορικοί όμως τον κατηγόρησαν ότι είχε αναμειχθεί στη συνωμοσία του Κατιλίνα, τον οποίο υπεράσπισε εναντίον του Κικέρωνα). Ανθύπατος στην Ισπανία το 61, έγινε ύπατος το 59 μαζί με τον Μάρκο Βίβουλο, τον οποίο ουσιαστικά παραμέρισε για να κυβερνήσει μόνος. Στο μεταξύ είχε συνεργαστεί σε οικονομικές υποθέσεις με τον πλούσιο Κράσσο και διατηρούσε πολιτική φιλία με τον Πομπήιο (είχε συντελέσει στην απομάκρυνση του τελευταίου από τη Ρώμη και στην ανάθεση σε αυτόν στρατιωτικής εκστρατείας στην Ανατολή, αλλά έπειτα ζήτησε την επιστροφή του για να αποκαταστήσει την τάξη στην πρωτεύουσα). Ως στρατιωτικός διοικητής της Γαλατίας σύναψε το 60 στη Λούκα πολιτική συμμαχία με τον Κράσσο και τον Πομπήιο, για vα αναλάβουν από κοινού την εξουσία (πρώτη τριανδρία). Οι σημαντικές εκστρατείες του στη Γαλατία ανύψωσαν το γόητρό του και συγχρόνως ανέδειξαν τις διοικητικές του ικανότητες. Με τη βοήθεια του υπαρχηγού του, Λαβιηνού, κατέκτησε πράγματι ολόκληρη τη Γαλατία (58-51), ενώ οργάνωσε δύο εκστρατείες στη Βρετανία (τη σημερινή Αγγλία). Επέστρεψε, όμως, για να αντιμετωπίσει τους Γαλάτες, που είχαν εξεγερθεί εναντίον του (52) με αρχηγό των συνασπισμένων δυνάμεών τους τον βασιλιά των Αρουέρνων Βερκιγκετόριξ. Ο Κ. κατόρθωσε να καταπνίξει την εξέγερση μόνο μετά την πτώση της Αλεσίας και τη συνθηκολόγηση του αρχηγού των Γαλατών. Η Γαλατία έγινε τότε ρωμαϊκή επαρχία και χάρη σε αυτήν μπορούσε πλέον ο Κ. να αντιπαρατάξει σημαντική στρατιωτική, οικονομική και πολιτική δύναμη κατά του Πομπήιου, που όλο και περισσότερο είχε αρχίσει να εμφανίζεται ως αντίπαλός του μετά τον θάνατο του Κράσσου, το 53. Για να αποφύγει τυχόν καταχρηστική άσκηση εξουσίας από τον Κ., η Σύγκλητος τον διέταξε, το 49, να διαλύσει τις λεγεώνες του και να επιστρέψει αμέσως στη Ρώμη ως απλός ιδιώτης και υποψήφιος για τη δεύτερη υπατεία. 0 νικητής των Γαλατών δεν εκτέλεσε τη διαταγή και η Σύγκλητος κήρυξε το κράτος σε κίνδυνο, θέτοντας εκτός νόμου τον Κ. Εκείνος όμως αξίωσε να εγκαταλείψει, συγχρόνως με αυτόν, και ο Πομπήιος το αξίωμά του. Το αίτημά του δεν έγινε δεκτό και ο Κ., επικεφαλής των λεγεώνων του, διέσχισε τον Ρουβίκωνα (49), τον μικρό ποταμό που αποτελούσε όριο της δικαιοδοσίας του, και βάδισε κατά της Ρώμης, την οποία μόλις είχαν εγκαταλείψει ο Πομπήιος και η Σύγκλητος. Στον εμφύλιο πόλεμο που επακολούθησε τα πεδία των μαχών μετατοπίζονταν άλλοτε στην Ισπανία (όπου νίκησε τους υπαρχηγούς του Πομπήιου), άλλοτε στην Ήπειρο, μετά στη Θεσσαλία (όπου κέρδισε τη μάχη των Φαρσάλων κατά του Πομπήιου το 48) και τέλος στην Αίγυπτο (όπου καταδίωξε τον αντίπαλό του, ο οποίος στο μεταξύ είχε δολοφονηθεί). Ο Κ. παρέδωσε τον θρόνο της Αιγύπτου στην αδελφή του βασιλιά, την Κλεοπάτρα, που κατόρθωσε να τον σαγηνεύσει. Το 47 νίκησε στη Μικρά Ασία τον γιο του Μιθριδάτη, Φαρνάκη, και ύστερα ασχολήθηκε με την εκκαθάριση των τελευταίων εστιών αντίστασης των πομπηιανών στην Αφρική (νίκη της Θάψου) και στην Ισπανία (νίκη της Μούνδας). Έτσι έγινε ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος του ρωμαϊκού κράτους. Όμως φρόντισε να διατηρήσει –τυπικά– τους δημοκρατικούς θεσμούς, ενώ συγχρόνως αφαίρεσε το δημοκρατικό τους περιεχόμενο. Αυτή ήταν η ντε φάκτο μοναρχία του K., ο οποίος ανακηρύχθηκε δικτάτορας επ’ αόριστον, ύπατος για πέντε χρόνια, τιμητής, κεφαλή της ρωμαϊκής θρησκείας, αρχηγός του στρατού, ισόβιος δήμαρχος. Έκοψε νομίσματα με τη μορφή του, ενώ συνήθιζε να φορά το ένδυμα θριάμβου και ένα δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι. Ωστόσο, οι επιδιώξεις του να περιβληθεί την απόλυτη εξουσία, να γίνει μονάρχης και να θεοποιηθεί προκάλεσαν την αντίδραση μιας ομάδας δημοκρατικών, οι οποίοι, με τη βοήθεια του συγκλητικού κόμματος και τη συνενοχή του θετού γιου του, Βρούτου, οργάνωσαν συνωμοσία που οδήγησε στη δολοφονία του στη Σύγκλητο. Παρ’ όλα αυτά, ο Κ. πρόλαβε να επιτελέσει σημαντικό έργο. Μεταρρύθμισε τη Σύγκλητο και αύξησε τα μέλη της σε 900, ενώ περιόρισε τον αριθμό όσων δικαιούνταν κρατικές επιχορηγήσεις. Επίσης παραχώρησε, σε γενική κλίμακα, το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη, μεταρρύθμισε το ρωμαϊκό ημερολόγιο, πραγματοποίησε σπουδαία έργα κοινής ωφελείας, συνέλαβε μεγαλειώδη σχέδια, όπως η ρύθμιση του ρου του Τίβερη, η αποξήρανση ελών, η διάνοιξη του ισθμού της Κορίνθου, η κωδικοποίηση των νόμων και η εγκατάσταση αγροτικών αποικιών απομάχων στην Ισπανία, στην Κόρινθο και στην Καρχηδόνα. Επίσης, ο Κ. υπήρξε διάσημος ρήτορας και συγγραφέας. Έχουν διασωθεί τα πρώτα επτά βιβλία των Απομνημονευμάτων του γαλατικού πολέμου (Commentarii de bello Gallico)και τα Απομνημονεύματα του εμφυλίου πολέμου (Commentarii de bello civili), όπου η διαύγεια, η απλότητα, ο τρόπος με τον οποίο εκθέτει τα γεγονότα και η καθαρότητα της γλώσσας του τον κατατάσσουν ανάμεσα στους μεγάλους κλασικούς των λατινικών γραμμάτων. Σε αυτόν αποδίδονται και άλλα έργα που δυστυχώς δεν διασώζονται: μία γλωσσολογική πραγματεία (De analogia), μία μελέτη αστρονομίας, μία τραγωδία με θέμα τον Οιδίποδα καθώς και ένα μικρό ποίημα προς τιμήν του Ηρακλή. Το μεγαλύτερό του επίτευγμα παραμένει, ωστόσο, η κατάκτηση της Γαλατίας που –αυτό αναγνωρίζεται ομόφωνα από όλους– καθυστέρησε για μερικούς αιώνες τη βαρβαρική επιδρομή, διευκολύνοντας έτσι τη διάδοση και την παγίωση του ρωμαϊκού πολιτισμού. Είναι βέβαιο ότι οι αδιάκοποι πόλεμοι εμπόδισαν τον Κ. να εφαρμόσει τις ιδέες του για την οργάνωση του κράτους και κυρίως δεν του επέτρεψαν να πραγματοποιήσει τον υπέρτατο σκοπό του, ο οποίος φαίνεται πως ήταν να συγχωνεύσει στο ενιαίο και οριστικό του σύστημα όλες τις κατακτήσεις που είχε πραγματοποιήσει η Ρώμη. Ωστόσο, σε μια εποχή κοινωνικών ζυμώσεων και πολιτικών μεταβολών του ρωμαϊκού κόσμου κατόρθωσε να επιβάλει την προσωπικότητά του, να κυριαρχήσει στην κοινωνία του καιρού του και να τη διαπλάσει μάλιστα και για το μέλλον, σε σημείο ώστε η αυτοκρατορική μοναρχία (στην οποία άνοιξε τον δρόμο) να διατηρήσει για αρκετούς αιώνες τον χαρακτήρα που της έδωσε και όλοι οι διάδοχοί του να φέρουν το όνομά του. Στην πολιτική ιστορία και στο πολιτικό λεξιλόγιο το όνομα αυτό αποτέλεσε μάλιστα το σύμβολο της ισχυρής εξουσίας. Από αυτό προέρχεται η λέξη tsar (τσάρος) στη Ρωσία και Kaiser στη Γερμανία. Κατ’ αντονομασία, κατέληξε να σημαίνει κάθε κάτοχο αυταρχικής πολιτικής εξουσίας. Ερείπια της αγοράς, που έχτισε το 54 π.Χ. στη Ρώμη ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας. Ορειχάλκινη προτομή του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).